مقدمه :

آبیاری از روزگاران گذشته با روش های ساده انجام می شد :اما امروزه روش های علمی گوناگونی برای آبیاری به کار میرود هر یک از این روشها .اگر به طور درست و در جای مناسب بکار برده شود به پشرفت کشاورزی کمک بسیار خواهد کرد.

همانطور که میدانید در آبیاری باید از روشهایی استفاده کنیم که هم در مصرف اب صرفه جویی شود و هم از شسته شدن و خسارت زدن به خاک کشاورزی جلوگیری به عمل آید.

روشهایی آبیاری :

به منظور پخشئ یکنواخت آب روی سطح خاک و آبیاری مناسب محصولات کشاورزی روشهای متفاوتی وجود دارد.دو روش اصلی  آبیاری که در کشور مان رایج است عبارت اند از:

الف)آبیاری به روش سنتی یا قدیمی که شامل آبیاری نواری ،شیاری(نشتی)و کرتی است.

ب)آبیاری تحت فشار که شامل روشهایی بارانی و قطرهای است.

آبیاری سنتی :

1_آبیاری نواری:

در این روش مزرعه را نوار بندی می کنند . پهنای نوارها 5تا15متر و درازای آنها 75تا 300متر است . نوارها به وسیلهء مرز کشی از هم جدا می شوند . هدف از این کار نفوذ آب در زمین همزمان با پیشروی آب در داخل نوارهاست.

آبیاری یک نوار یا  قطعه، زمانی تمام میشودکه اب به آخر نوار برسد ، در این هنگام آب قطعه پر شده را می بندند و راه آب قطعه دیگر را برای آبیاری باز می کنند. این روش برای  بیشتر خاکها مناسب است؛اما برای زمینهایی که خاک شنی دارند و آب به سرعت در آنها می کند ،مناسب نیست . از این روش بیشتر در زمین های کم شیب و برای گیاهان علوفه ای، غلات و باغ های میوه استفاده می شود.

2_    آبیاری شیاری (نشتی یا جوی و پشته ایی):

در این روش آب را در شیارهایی که در بین دو ردیف کشت ایجاد کرده اند وارد می کنند. برای جلو گیری از شسته شدن خاک ، شیارهای را روی خط تراز درست می کنند.در بعضی جاها نیز برای این که طول زمین یکسان باشد شیارها را عمود بر شیب زمین درست می کنند. در این روش وقتی آب وارد شیاری می شود باید مواظب بود که آن شیار از آب لبریز نشود ؛ چون باعث خرابی شیار میشود.این روش آبیاری برای خاکهای ماسه ای یا خاکهای سبک و نیز خاکهایی که پس از خشک شدن ترک های بزرگ بر می دارند مناسب نیست. با این روش می توان بیشتر محصولات زراعی که به صورت ردیفی کاشته می شوند مثل ذرت و پنبه را آبیاری کرد.

3 _آبیاری کرتی:

رایج ترین روش آبیاری در ایران در ایران ، آبیاری کرتی است . علت آن نیز وجود فرهنگ سنتی استفادهاز این آبیاری در بین کشاورزان ونیاز نداشتن به ماشین آلات  پیشرفته است .در این روش کرت ها را به شکل چهار گوش یا شکلهای دیگر درست می کنند. آبیاری به صورت کرتی برای خاکهایی که آب در آنها کمتر نفوذ می کند مناسب است  این روش برای زمینهای صاف و بدون شیب مناسب است. با این روش می توان گیاهانی مانند :حبوبات ،یونجه ،برنج،باغهای میوه و سبزی را آبیاری کرد. از این روش می توان برای شستن خاکهای شور استفاده کرد.

عیبهای آبیاری به روش سنتی:  

در آبیاری سنتی چون نمی توان آب را کنترل کرد ،آب زیادی به هدر می رود . در این روش به علت این که اب از یک طرف وارد واز طرف دیگر خارج می شود ، خاکهای زراعی سطحی را می شوید و با خود می برد . در آبیاری سنتی باید ابتدا زمین را صاف کرد که این کار هزینه زیادی دارد. در این روش به کارگر زیادی احتیاج است. در آبیاری سنتی چون مدتی طول می کشد به آخر قطعه برسد ، ابتدای زمین بیشتر از انتهای آن آب می خورد که این موجب بی نظمی در رشد گیاهان میشود. دراین روش اتلاف آب بسیار زیاد است ؛ زیرابه دلیل تابش نور خور شید آب بخار میشود . به علاوه مقدار آبی که وارد مزرعه می شود بیش از نیاز ریشه گیاه است.

آبیاری تحت فشار:

وارد کردن آب در داخل لوله با کمک موتور پمپ و انتقال آب با فشار و پاشیدن آن در مزرعه را آبیاری « تحت فشار » میگویند . این نوع آبیاری بالاترین بازدهی در مصرف آب را در بین انواع دیری دارد . در این روش چون آب در طول مسیر از داخل لوله های مخصوصی عبور می کند و تماس مستقیم با هوا و خاک ندارد ، اتلاف آب خیلی کم است .بطور کلی در آبیاری تحت فشار معمولآ کمتر از آبیاری سنتی به آب و نیروی کارگر نیاز است.آبیاریتحت فشار به دو روش آبیاری بارانی و قطره ای تقسیم میشود.

آبیاری بارانی :

 در این روش آب با فشار به وسیله موتور پمپ  وارد لوله ها می شود و به وسیله آبپاش به شکل قطرههای باران روی محصول ، پاشیده می شود . وسایل لازم برای آبیاری بارانی عبارت است از : مو تور پمپ ، لوله های آبرسان ، ابپاشها.

انواع روشهای آبیاری بارانی

1_آبیاری بارانی کلاسیک:

دراین روش آب از منبع ( چشمه ، چاه ، قنات، کانال یا رودخانه) به وسیله پمپ وارد لوله های اصلی می شود  و از طریق  لوله های فرعی به آبپاش ها به صورت قطره های ریز بر روی مزرعه پاشیده می شود .  در روش آبیاری بارانی لوله ای با دستگاه متحرک ، لوله ها  پایه آبپاش و آبپاش ها جابه جامی شوند. در روش ابیاری بارانی کلاسیک با دستگاههای نیمه متحرک که در کشور ما بیشتر رواج دارد . لوله های اصلی ثابت  هستند و لوله های فرعی و آبپاش ها متحرک اند که بعد از پایان آبیاری یک نقطه ، آنها را باز می کنند و در جایی دیگر قرار می دهند. در روش آبیاری بارانی با دستگاه ثابت هیچ قسمت از دستگاه حرکت ندارد  و لوله های اصلی و فرعی در زیر زمین قرار دارند که بیشتر برای محصولات دایمی مثل باغات  مورد استفاده قرار می گیرند. اگر بخواهیم از این روش برای گیاهان یکساله  استفاده کنیم باید قبل از کاشت ، لوله ها را درزمین قرار می دهیم و بعد از برداشت محصول آنها را جمع آوری و در انبار نگه داری کنیم. از این روش برای ابیاری محصولات پر شاخ و برگ که جا به جایی لوله ها در آنها مشکل است می توان استفاده کردًٌٌ؛اما عیب مهم آن زیاد بودن هزینه های لوله گذاری است.

2_آبیاری بارانی قرقره ای (گان):

این دستگاه برای آبیاری زمین هموار و ناهموار و گیاهان کوتاه و بلند مورد استفاده قرار می گیرد .قسمت های مختلف این دستگاه عبارت اند از:قرقره،توربین،جعبه دنده،لوله پلی اتیلن، آبپاش .دستگاه آبیاری بارانی قرقره ای دارای یک قرقره بزرگ است که بر شاسی قرار دارد و لوله پلی اتیلن از جنس نیمه سخت که در حدود 300 متر طول دارد دور این قرقره جمع میشود . برای انجام دادنآبیاری یک قطعه زمین ، ابتدا دستگاه را به کمک تراکتور در ابتدای زمین مورد نظر قرار میدهند . سپس آبپاش را که لوله پلی اتیلن نیز به آن وصل است در داخل مزرعه و بر روی پایه ای  به نام ارابه می گذارند . برای ایجاد فشار آب در داخل لوله ها از موتور دیزل یا الکترو موتور استفاده می شود .پس از روشن کردن موتور ابتدا آب با فشار وارد توربین می شود وآن را  را می چرخاند .آب پس از خروج از توربین وارد لوله پلی اتیلن شده و از طریق آبپاش در سطح مزرعه پخش می شود . چرخش توربین توسط جعبه دنده و زنجیر به قرقره منتقل شده و قرقره پس از شروع آبیاری به طور آهسته و خودکار می چرخد و لوله پلی اتیلن به طور مرتب روی قرقره جمع میشود .بعد از این که آبپاش به قرقره رسید آبیاری به طور خودکارقطع می شود . در این روش آبپاش آب را به صورت دایره ای و به شعاع 40تا 50 متر پخش می کند . در این روش مقدار اب مصرفی را می توان با کنترل سرعت چرخش قرقرهتنظیم کرد. اگر سرعت چرخش قرقره زیاد باشدلوله سریعتر جمع می شود و آب کمتری پاشیده می شود ؛ولی اگر لوله آهسته تر جمع شود آب زیادتری توسط آبپاش پخش می شود .نکته قابل تذکر در این روش این است که به دلیل گران بودن لوله پلی اتیلن باید در موقع استفاده از آن دقت بیشتری بعمل آید و از تماس ان با اجسام زبر و تیز جلوگیری شود . مدت زمان لازم برای یک دور چرخش آبپاش 2تا5دقیقه است که با قرار دادنیک توری در مسیر ورود آب به دستگاه از داخل شدن کاه و کلش و گل ولای به داخل توربین و آبپاش جلوگیری می شود. از فواید دستگاه آبیاری بارانی قرقره ای می توان به حرکت و جا به جایی آسان آن برای سرعت این دستگاه ، میزان عمق ابیاری را آن طور که می خواهیم تنظیم کنیم.   

3_ابیاری بارانی غلتان (ویلمو):

این دستگاه برای آبیاری مزارعی که هموار و مسطح هستند و گیاهان ردیفی در آنها کشت شده است کارایی زیادی دارد .اجزای تشکیل دهنده دستگاه آبیاری ویلمو عبارت اند از :

موتور و شاسی ،لوله اصلی و لوله رابط خرطومی ،چرخها ،آبپاشها . لوله اصلی در این دستگاه از جنس آلومینیوم است دو 10سانتیمتر قطر دارد که از وسط چرخها می گذرد. که از وسط چرخها میگذرد.این لوله هم آب را آبپاش ها می رساند و هم باعث حرکت چرخها میشود .حرکت دستگاه از یک محل به محل بااستفاده از موتور بنزینی که از طریق جعبه دنده و زنجیر به چرخهای کناری متصل است انجام میشود . این دستگاه برای آبیاری گیاهان پا کوتاه مانند غلات ، علوفه و چغندر قند مناسب است.

4_آبیاری دوار مرکزی(سنتر پیوت):

این دستگاه برای ابیاری انواع گیاهان پا بلند و پا کوتاه می تواند مورد استفاده قرار گیرد . دستگاه آبیاری دوار مرکزی از قطعاتی چون لوله عمودی ،لوله اصلی(افقی)،تابلو کنترل ،پاشنده ها وچرخها تشکیل شده است .برای انجام آبیاری با این دستگاه ،ابتدا آب با فشار وارد پاشنده ها می شود .لوله اصلی در این دستگاه بر روی پایه های مثلثی شکت قرار می گیرد که هر یک از پایه ها دارای دو چرخ هستند .آب از طریق لوله های اصلی که در حدود سه متر از زمین فاصله دارند وارد آب پاش ها می شوند و عمل آبیاری انجام می گیرد .مسیر حرکت دستگاه در این روش به صورت دایرهای بوده و سطح آبیاری شده هم دایرهای شکل است .این دستگاه دارای  یک تابلو کنترل می کند واگر در موقع آبیاری اشکای به وجود آید آبیاری خود به خود قطع می شود . در استفاده از  این دستگاه باید سعی کرد که مسیر چرخ ها صاف وهموار وتا حدودی سفت باشد . این روش  برای آبیاری خاک های شنی وزمین های هموار ونسبتآهمار توصیه می شود .

فواید این دستگاه عبارت است از :

_ به نیروی  کارگر زیادی  نیاز ندارد .

_ در مصرف آب صرفه جویی می شود .

_ چون فاصله آب پاش ها از زمین زیاد است ، برای آبیاری محصولات پا بلند مانند ذرتمیتوان از این دستگاه استفاده کرد .

_ به دلیل نبودن کانال های اب رسانی ،عملیات آماده کردن زمین و مراحل کاشت ، داشت وبرداشت سریع تر وبهتر انجام می شود .

5-آبیاری بارانی خطی (لینیر):

این دستگاه شبیه آبیاری بارانی دوار مرکزی است. با این  تفاوت که مسیر حرکت این دستگاه به صورت مستقیم است و زمین را چهار گوش آبیاری می کند .زمین های نسبتآ مسطح و چهار گوش را به خو بی می توان با روش آبیاری  کرد . از فواید دیگر  این دستگاه این است که جریان بارانی یکنواختی دارد و توسط باد به هم نمی  خورد و به طور یکسان تمام مزرعه را آبیاری  می کند .

منبع : http://hedrology.blogfa.com/