چالشها و فرصتها برای بهبود کارایی مصرف ‌آب کشاورزی در سه جزء سیستم بیولوژیکی (گیاه)، محیط، و مدیریت خلاصه می‌گردند. واضح است که کارآیی مصرف آب تقابل و نتیجه تمامی اجزای فوق در هر سیستم آبیاری می‌باشد. در قسمت بیولوژیک، ارقام مقاوم به خشکی نقش اساسی در بهبود کارآیی مصرف آب ایفاء می‌نمایند. کار اصلی در این زمینه مطالعه روابط داخلی و متقابل بین حاصلخیزی خاک، مواد غذایی گیاه و مدیریت آب در سطوح گیاه، پلات و سیستم تا حوزه آبریز می‌باشد.

اگر چه به بخشی از اهداف بحث شده فوق نایل آمده‌ایم ولی فاصله بزرگی بین نتایج بدست آمده از تحقیقات و کاربرد علمی آنها توسط استفاده کنند‌گان وجود دارد. این امر اساساً بدلیل مشارکت و همکاری کم بین محققین، مروجین و کشاورزان برای کاربرد علمی دستاوردهای تحقیقاتی اخیر است. اگر چه عوامل و دلایل ایجاد فاصله موجود هنوز کاملاً مشخص نیست ولی در مدیریت آب کشاورزی عمومیت و مصداق دارد. فرضیه‌ای که در این زمینه وجود دارد آن است که فناوری‌های جدید به طور سریع و چشمگیری توسعه یافته و به طریق نادرستی مورد استفاده قرار گرفته‌، در حالیکه توسط کشاورزان مورد توجه و استقبال کافی قرار نگرفته است.

بسیاری از موارد مهم نظیر موارد اقتصادی– اجتماعی در این زمینه باید مورد بررسی قرار گیرد. به طور اخص در مطالعات نهادها و قوانین مربوط به آب و مشارکین آن موارد زیر باید مورد توجه قرار گیرد: الف-  قوانین و نهادهای بدیع و جدیدی که با مشکلاتی نظیر مدیریت آبهای زیر زمینی و    پساب ها به طور مؤثر بر خورد می‌نماید، ب- قوانین و مقرارت مربوط به قیمت و بهبود مدیریت آب، پ- راهکارهای جدید تشویق و ترغیب مشارکت تمامی استفاده کنندگان از آب در انجمن‌ها و نهادهای آب و در تعریف سیاستهای مربوط به آب و مدیریت آن.

در زمینه راهکارهای فنی افزایش بهره وری یا کاهش تلفات آب باید به اموری نظیر تجهیز و نوسازی اراضی شبکه‌های آبیاری «شامل تسطیح اراضی، یکپارچه سازی اراضی و زهکشی و اصلاح اراضی» هم در شبکه‌های سنتی و هم در شبکه‌های مدرن و احداث شبکه‌های آبیاری و پوشش کانالهای آبیاری در شبکه‌های سنتی و گسترش روشهای آبیاری تحت فشار در کنار توجه به بهبود مدیریت آبیاری نظیر کنترل مقادیر مصرف منطبق با نیاز واقعی، استفاده از روشهای آبیاری مناسب، روشهای کم آبیاری، استفاده از گیاهان با نیاز آبی کمتر و یا دوره رشد کوتاهتر، و ... بیشتر پرداخته شود و صرفاً تفکر سرمایه گذاری و احداث منابع جدید آب غالب نباشد.

ضایعات آب کشاورزی در مرحله مصرف محصولات کشاورزی

بحث دیگری که در زمینه استفاده بهینه از منابع آب و کاهش ضایعات و تلفات آن می‌تواند مطرح گردد کاهش تلفات آب از طریق کاهش ضایعات محصولات کشاورزی و به دنبال آن موضوع آب مجازی (Virtual Water) می‌باشد. همانگونه که قبلا اشاره گردید، در حال حاضر کارایی مصرف آب محصولات تولید شده بر اساس محاسبات کلان مصرف آب و تولیدات کشاورزی کشور به طور متوسط حدود 7/0 کیلوگرم بر متر مکعب (63/0= 82 میلیارد متر مکعب آب مصرفی/ 3/51 میلیون تن تولیدات کشاورزی)  می باشد.  این بدان معناست که برای تولید حدود 7/0 کیلوگرم محصول کشاورزی یک متر مکعب آب مصرف و یا برای تولید یک کیلوگرم محصول حدود 5/1 متر مکعب آب مصرف می شود و این در حالی است که برای تامین غذای جمعیت رو به رشد کشور باید تا سال 1400 عدد کارایی مصرف آب به 6/1 کیلوگرم بر متر مکعب یعنی به بیش از دو برابر مقدار فعلی آن افزایش یابد.

اصولاً بعد از تولید محصولات زراعی در نگهداری و مصرف این محصولات نیز مقدار متنابهی از تو لیدات مذکور بدون مصرف واقعی از چرخه مصرف خارج می گردند (نظیر ضایعات گندم و سبزی و صیفی در کشور).

ضایعات محصولات کشاورزی در کشور نسبت به سایر کشورها مقدار قابل ملاحظه ای می باشد

H= برداشت، T= حمل و نقل، S= انبار و مراحل انبارداری (درجه بندی و ریز و درشتی و بسته بندی و ذخیره معمولی و سرد)، W= عمده فروشی، R= خرده فروشی

* شامل زردآلو، هلو، آلو، و شلیل

بنابر این با توجه به بحث بالا مشخص می گردد روش دیگری که می توان با آن به مشکل کمبود آب در کشور و تولید محصولات کشاورزی فائق آمد و در اینجا شاید آن را «روش معکوس» بتوان نامید، کاهش ضایعات محصولات کشاورزی در مرحله یا چرخه مصرف آن می باشد. به عبارت دیگر کاهش ضایعات فقط در بعد کشاورزی نبوده؛ بلکه کمک به کاهش ضایعات آب نیز می نماید. در واقع در سطح کلان کشور به ازای جلوگیری از ضایعات هر کیلوگرم محصول، 5/1 متر مکعب آب با کیفیت مناسب علاوه بر مصرف سایر نهاده های کشاورزی (نظیر کود، سم، علف کش و ...) صرفه جویی      می گردد.

به منظور ملموس شدن و همچنین کمی شدن مقدار تلفات آب ناشی از ضایعات محصولات کشاورزی در زیر محاسباتی متکی بر آخرین آمار و ارقام محصولات کشاورزی تولیدی ارائه گردیده است:

بر اساس آمار سال 82 ، تولید گندم کشور حدود 5/12 میلیون تن بود. مطالعات انجام شده بیانگر آن است که میزان ضایعات بعد از برداشت تا مرحله آرد سازی گندم حدود 10% و ضایعات مصرف نان کشور حداقل 16% می باشد که این مقدار ضایعات نان برابر 4/ 13% کل تولید گندم کشور می باشد. بنابر این حدود 9/2 میلیون تن گندم و یا در واقع  حدود 3/5 میلیارد مترمکعب آب علاوه بر ضایعات سایر نهادهای کشاورزی ضایع شده است.

این ضایع نمودن آب در محصولات سبزی و صیفی که تولید آن در کشور 6/16 میلیون تن     می باشد، با احتساب 30% ضایعات این تولیدات و متوسط کارایی مصرف آب 6/1 کیلو گرم بر متر مکعب برابر 1/3 میلیارد متر مکعب می گردد.